De gevangenissen waar we op bezoek zijn geweest voor dit interview huisvesten langdurig gestraften. Op dat moment hebben ze al meer dan 40 dagen staking gekend. Hun namen zijn fictief.

Hoe beïnvloeden de stakingen het leven in de gevangenis?

Mathias: Voor mij persoonlijk hebben de stakingen de grootste impact op de therapie die ik volg. Ik betaal zelf een privétherapeute. Dat is van belang om in aanmerking te komen voor een eventuele vervroegde vrijlating. Ik wil bouwen aan mijn dossier. Werken aan mezelf. Doen wat de rechter me aanraadde toen hij me naar de gevangenis stuurde. Wel, dat wordt actief bemoeilijkt door al die stakingen. Ik betaal die vrouw zelf, 150 euro per week. De behandeling die ik nodig heb, wordt simpelweg niet voorzien door de gevangenis. Samengevat: je krijgt de hulp die je nodig hebt niet. En als je ze zelf wilt betalen, wordt het geboycot.

Ik zie jongeren die zich inzetten om een cursus te volgen, of om te studeren. Maar door de stakingen vervallen verschillende lesuren, kunnen er geen examens meer georganiseerd worden en haken ze af. Vaak definitief. Dat staat toch haaks op wat mensen willen van een gevangenis? Vooral mensen die niet kunnen werken, worden gek van voortdurend op cel zitten. Ik heb na lange tijd werk gekregen en dat is mijn geluk geweest. Maar er is lang niet genoeg werk voor iedereen. Zonder werk is het een hel.

Leroy: Je kan nergens op rekenen. Alles is één grote ‘misschien’. Ik heb enorm uitgekeken naar een optreden van een muziekgroep. Dat is geen kleinigheid hierbinnen. Dat is een evenement waar je naartoe leeft. Even ‘iets normaals’. De willekeur waarmee dat ze dat afpakken, is verschrikkelijk. Ze zien toch ook hoe wij leven? Hoe belangrijk die zaken zijn? En dan wordt er net gestaakt. Ik heb 2 à 3 keer per week bezoek. Als er dan regelmatig één wegvalt, kan ik daarmee leven. Maar voor sommigen gaat het om dat ene levensbelangrijke bezoek. 

Ik heb gestudeerd in de gevangenis. De lessen zijn negen keer niet doorgegaan en dan moet je je plan maar trekken voor dat examen. Dat ook een paar keer niet doorging. Ik heb niet opgegeven. Ik ben geslaagd. Maar ik heb er veel zien stoppen. Je wordt aangemoedigd om iets te doen met je tijd hier. Maar je wordt nog veel meer ontmoedigd. Om verder te mogen studeren, ben ik naar de rechtbank moeten stappen. De gevangenis probeerde dat actief tegen te houden, tot de rechter ze dwong om dat mogelijk te maken. Ik mag dus studeren. Maar wie niet naar de rechtbank is gestapt en jaren geprocedeerd heeft, kan nog steeds op zijn kin kloppen. Leg dat eens uit, daarbuiten. Stakingen zijn de helft van het verhaal. Pesterijen, fundamentele onwil en onderbezetting zijn minstens even belangrijk. 

Mathias: Ik ga niet ontkennen dat het heel frustrerend is. En het gaat echt niet over een paar dagen per jaar, hé. Ik heb een jaar met 62 stakingsdagen gehad. Ik heb me ooit ingeschreven voor een computercursus waarvan er op een heel jaar tijd drie lessen gegeven zijn. Stakingen zuigen de motivatie uit zowel bij de vrijwilligers die hier iets willen komen organiseren als uit de gedetineerden zelf. Als je het probleem echt wilt analyseren, zijn de stakingen ook maar het topje van de ijsberg. Vandaag is er zoiets als een minimale dienstverlening, waardoor er ook tijdens stakingen een wandeling kan gemaakt worden. Maar er zijn veel dagen zonder staking dat een wandeling ook het enige is, dat mogelijk is. Gewoon omdat er niet voldoende personeel is.

Benoit: Het moeten missen van de weinige activiteiten is iets waar je aan went na een aantal jaar. Het stompt je af maar in een gevangenis, pas je je aan. Daar is geen alternatief voor. Maar waar ik echt naar uitkijk en wat me rust geeft, is koken. Ik koop verse producten en voed me gezond. Maar dat kan niet tijdens stakingen. Dan blijft de keuken op mijn vleugel dicht. Als dat meer dan drie dagen duurt, zijn die producten niet meer vers. Eten en sport zijn mijn focuspunten hier. En die ben je dan kwijt. Een goede fysieke conditie opbouwen is mentaal heel belangrijk voor mij. Als een staking aansleept en je niet kan sporten, raak je die conditie kwijt. En dat heeft mentaal soms heel hevige effecten. We hebben ooit eens zelf gestaakt tegen de staking door na de wandeling niet naar binnen te gaan. Verschillende jongens zijn dan op tuchttransfer gevlogen. We zijn machteloos. We zijn niks. Begin dan maar aan jezelf te werken.

Leroy: Gedetineerden keren zich dan ook tegen elkaar. Ik ken hier een man die na meer dan tien jaar gevangenis zicht had op vrijlating. Hij was misschien nog een paar jaar voor einde straf. Modelgevangene. Wel, tijdens een staking is hij compleet door het lint gegaan en heeft hij een medegevangene aangevallen. De feiten waren gruwelijk. Hij mag de teller van zijn tijd hier opnieuw op nul zetten. Ik maak geen excuses voor wat hij gedaan heeft. Maar de gevangenis gaat niet vrijuit en de stakingen en pesterijen hebben hem doen ontploffen.

Begrijpt u de houding van het bewakend personeel?

Benoit: Ik heb er geen begrip voor. Nul. Ze weten zelf niet eens waarom ze staken. Ze hebben allemaal een andere reden. “Overbevolking”, hoor je dan. Die bestaat, maar niet in deze gevangenis. Als wij de reden zijn om te staken, pak je ons niet alles af. Maar discussie heeft op dat moment weinig zin. Je praat tegen de ‘cheffen’ die wel zijn komen opdagen. Weet je wat wel opvalt? Wanneer er nooit gestaakt wordt? Op feestdagen. Dat is meer betaald en moeten ze weinig doen. Want het is een feestdag. Echt waar, ze worden dan soms weggestuurd wegens óverbezetting. Stakingen gaan ook gepaard met pesterijen. Dan weigeren ze bijvoorbeeld de ‘kantine’ (bestellingen van gedetineerden) te leveren. Alsof dat indruk maakt op de minister? Nogmaals, dit doen ze niet voor ons. Je ziet mannen die echt razend worden omwille van dat pestgedrag. Dan hoor je urenlang bonken op de deur. Wie heeft daar wat aan?

Mathias: Ik heb er begrip voor dat ze staken wegens overbevolking in arresthuizen waar mensen worden gestockeerd. Daar moeten werken met gedetineerden die als beesten worden behandeld, met vier in een piepkleine cel zitten, geen enkele privacy hebben… Dat maakt mensen agressief. Dat je daar aandacht voor eist, dat begrijp ik. Ook voor je eigen veiligheid. Maar niet in een gewone gevangenis. Hier is amper agressie. En als er agressie is, is het net door de voortdurende stakingen. Ik zie niet wat er ‘solidair’ aan is om hier woede, agressie en frustratie te organiseren. Staken heeft pas zin als je gehoord wordt. Ik begrijp dat je staakt om de aandacht van het publiek en de politiek vast te krijgen. Maar het is zo vaak gebruikt en misbruikt dat niemand er nog van wakker ligt. En als ze dan ook nog eens gaan staken voor de verkiezingen of voor er een andere regering is gevormd? Dan is dat letterlijk staken om te staken. Weet je wanneer ik echt uit mijn vel kon springen? Wanneer er werd gestaakt op Wereldvrouwendag. Uit solidariteit. Dat kun je toch niet maken. En ik heb niks tegen vrouwen! Echt niet!

Benoit: Of als ze staken tegen de ‘minimale dienstverlening’. Hoe kunnen wij begrip opbrengen voor het feit dat ze staken tegen ons recht om niet als beesten behandeld te worden. Moeten we dan oprecht geloven dat ze dat voor de situatie in de gevangenis doen? Staken is gewoon een onderdeel van het werk van ‘cheffen’. Daar zit geen hoger doel achter. Voor ik in de gevangenis zat, gaf ik die mannen groot gelijk wanneer er werd gestaakt. “Laat die criminelen gewoon stikken”, dacht ik. Maar hier zie ik hoe mensen langzaam nog gevaarlijker worden door het regime. Het zit hier vol mensen met mentale problemen die nog zieker buiten zullen komen. Ik weet nu al dat ik geen van die kerels als buurman wil hierbuiten. En geloof me, jij ook niet.

Leroy: Dat ze boos zijn. Dat ze hun ongenoegen willen uiten. Dat snap ik. Maar dat ze hun ongenoegen boven mensenrechten zetten? Daar kan ik niet bij. Die stakingen zijn niet voor ons. Ze zijn tegen ons. Het is een manier om niet te moeten werken. Staken tegen de minimale dienstverlening, is staken tegen mijn minimale rechten als mens. Dan zegt zo’n chef eigenlijk tegen mij: ik staak omdat ik jou als een mens moet behandelen. Trouwens, die verplichte minimale dienstverlening is er niet zomaar gekomen. Die is er gekomen omdat door de voortdurende stakingen het hier een levende hel was. En dan daartegen gaan staken? Alstublieft zeg!

Als het alleen maar zou gaan over een paar activiteiten die niet doorgaan, zou ik me daarbij neerleggen. Maar actief ontmenselijken? Nee, dat is machtsmisbruik. Ik heb in gevangenissen gezeten waar ik begrijp dat het een enorm zwaar beroep is. Maar in deze gevangenis zie ik mensen op televisie zeggen hoe zwaar het is, terwijl ze hier met vier op een stoel slapen. Ze zitten in hetzelfde schuitje als wij. Ze zitten hun tijd uit en staken is één van hun activiteiten.

Mathias: Weet je wat ik echt een gemiste kans vind als de cipiers beweren dat ze ook ‘voor ons’ staken? Dat ze dan bij programma’s als ‘Ooit Vrij’ en ‘Alloo in de Gevangenis’ zich eens normaal gedragen zoals ze altijd doen en de gevangenis tonen zoals ze werkelijk is. Al het negatieve wordt daar uitgeknipt. Geen wonder dat mensen denken dat het allemaal zo erg niet is. Ik vind dat zelf ook. Maar soms moet ik heel goed kijken of het dezelfde plaats is waar ik al jaren zit. Stop met knippen. Toon de waarheid. Dan ga je meer sympathie voor je zaak krijgen. Niet door te staken om te staken.

Leroy: Het wordt ook erger. Ik zit hier tien jaar, ik kan dus al een vergelijking maken. Ik heb de tijd nog meegemaakt dat het woord van de directeur wet was. Vandaag is dat niet meer zo. Het woord van de vakbond is wet en de directie, die het soms echt goed meent, probeert er het beste van te maken. Er is een groot verschil tussen oudere cheffen en de nieuwe generatie. De ouderen lopen niet over van empathie maar ze zijn menselijk. Als het niet te veel moeite is, kan er iets extra af. En verder: ik laat u gerust, jij laat mij gerust. Maar ik vermoed dat de onderbezetting en het imago van de gevangenissen ook een effect heeft op de aanwerving van nieuw personeel. Als je volk te kort hebt, pak je iedereen aan. Ik ga het bruut zeggen: het zijn tamzakken. Ze stellen zich geen vragen bij de stakingen. Het interesseert hen allemaal niet. Dit lijkt me echt een deel van het probleem. We zijn hier voor een reden. Ik heb levenslang gekregen en ga hier niet snel weer naar buiten. Maar is het te veel gevraagd om te denken dat die cheffen hier ook zijn voor een reden? Omdat ze voeling hebben met de job waarvoor ze gekozen hebben, bijvoorbeeld?